Trudny bilans rewolucji

Jak po roku funkcjonowania nowego systemu gospodarki odpadami oceniają swoją sytuację przedsiębiorcy? Z jakimi problemami zmagają się po wejściu w życie tzw. ustawy śmieciowej? Branżowa debata o odpadach, którą zorganizowała w Warszawie Krajowa Izba Gospodarcza (KIG), pokazała, że zmiany w gospodarce jeszcze długo będą budzić emocje.

„Nowy ład w gospodarce odpadami komunalnymi – bilans zysków i strat po roku” – pod takim hasłem 23 czerwca br. w siedzibie KIG-u w Warszawie kilkudziesięciu przedstawicieli podmiotów gospodarczych zajmujących się gospodarką odpadami dyskutowało o tym, co zmieniło się w systemie od lipca ub.r. Jak wejście w życie znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wpłynęło na rynek i jakie przyniosło skutki? Czy „rewolucja śmieciowa” spełniła oczekiwania i jakościowo zmieniła sposób zagospodarowania odpadów w Polsce? Do szerokiej debaty zaproszono przedstawicieli zarówno sektora samorządowego, jak i prywatnego, w celu wypracowania – ponad podziałami wynikającymi ze struktury właścicielskiej – wspólnego stanowiska oraz omówienia postulowanych kierunków zmian prawa, istotnych dla branży.

Rynek miał wzrosnąć, a zmalał

W ramach wprowadzenia Krzysztof Kawczyński, przewodniczący Komitetu Ochrony Środowiska w KIG zaprezentował ocenę pierwszego roku „rewolucji” z punktu widzenia KIG. Przypomniał wyzwania jakie znowelizowana ustawa postawiła przed samorządami i branżą oraz ocenił, czy udało się określone cele zrealizować. – Nie wszystko oczywiście dało się zrobić, ale stawiam te tezy jako przyczynek do dalszej dyskusji – tłumaczy K. Kawczyński. – Zacznijmy od pytania o to, czy udało się uszczelnić system gospodarki odpadami komunalnymi. Odpowiedź brzmi, że ten cel zrealizowano częściowo. Czy powiodło się upowszechnienie selektywnej zbiórki u źródła? Generalnie liczba odpadów zbieranych selektywnie wzrosła, ale trzeba to będzie odnieść do wielkości, do jakiej musimy dążyć. Czy zmniejszono ilość odpadów składowanych, w tym ulegających biodegradacji? I znowu możemy odpowiedzieć, że tak, „ale”, ponieważ nadal ogromne ilości odpadów są składowane, tylko w trochę innej postaci. Czy zwiększono liczbę nowoczesnych instalacji do odzysku? Niestety obserwujemy brak zainteresowania jakimikolwiek inwestycjami. Czy wyeliminowano nielegalne metody postepowania z odpadami? Nie udało się tego osiągnąć, a monitoring systemu jest zbyt słaby i „szara strefa” ma się dobrze – podsumowywał K. Kawczyński.

Zwrócił także uwagę, że przed rewolucją wartość rynku gospodarki odpadami szacowano na 5 mld zł rocznie, tymczasem po przetargach na odbiór i zagospodarowanie odpadów okazało się, że zmalał on do 3,3 mld zł. – I to jest ogromna porażka systemu – ocenił K. Kawczyński.

Poważne dysfunkcje

A jak miniony rok oceniają przedsiębiorcy? Dariusz Matlak z Polskiej Izby Gospodarki Odpadami zauważył, że do pełnej oceny brakuje miarodajnych danych, które opisują realizację poszczególnych celów. Przytoczył również głośne w ostatnich miesiącach przykłady z różnych części kraju, gdzie przedsiębiorcy posiadający wysoko zaawansowane instalacje do przetwarzania odpadów cierpią na brak strumienia odpadów, zwłaszcza wskutek nieuczciwej konkurencji. – Kłopoty Remondisu Bydgoszcz, ZUO Myślenice, i firmy BYŚ w Warszawie to przypadki wskazujące na bardzo poważne dysfunkcje systemu. Dotyczą zarówno firmy zagranicznej, spółki miejskiej, jak i polskiej firmy z kapitałem krajowym. Czy istnieje wspólny mianownik dla tych trzech spraw? Bezpośrednio wiąże się to z trzema zasadniczymi wartościami wpisanymi w Konstytucję. Po pierwsze – państwo prawa. Czy mamy w Polsce państwo prawa, skoro nawet wyroki sądu nie są respektowane? Patrząc na przykład Bydgoszczy, można wątpić. Druga kwestia – konkurencja, a więc jedna z podstawowych, chronionych zasad, której się nie przestrzega. I trzecia sprawa – ochrona środowiska. A na tym polu przegrywamy m.in. za sprawą najniższej ceny i niskiej jakości – podsumował D. Matlak.

– Ustawa była rewolucyjna, ale nie chcemy, żeby rewolucja zjadła swoje dzieci, jak to już bywało w historii – mówił z kolei Tomasz Uciński, prezes Krajowej Izby Gospodarki Odpadami. – Ustawa „czystościowa” powinna doprowadzić cały system gospodarki odpadami zmieszanymi do poprawnego ich zagospodarowywania, natomiast niezbędny jest system kontroli, aby cały strumień odpadów rzeczywiście trafiał do RIPOK-ów wskazanych przez gminy – podkreślał.

„In house” jak harakiri?

Od początku spotkania dużo emocji budziła kwestia możliwości stosowania formuły „in house” w gospodarce odpadami, a więc udzielania zamówień przez gminy bezprzetargowo swoim spółkom lub zakładom komunalnym. – Uważamy, że nowa dyrektywa w zakresie prawa zamówień publicznych, która mówi, że podmioty z przewagą kapitału gminnego mogą mieć zlecane zadania własne gminy, powinna być stosowana tam, gdzie samorządy tego chcą – mówił T. Uciński. Podobnego zdania był Piotr Szewczyk, przewodniczący Rady RIPOK: – Co do „in house” w Europie, to standardem jest pełna swoboda wyboru. Jeżeli gmina chce, to powołuje własną spółkę i jej zleca gospodarowanie odpadami, a jeżeli nie ma takiej możliwości – wchodzi w partnerstwo publiczno-prywatne lub organizuje przetarg.

Odmienną opinię miał Witold Zińczuk, prezes Związku Pracodawców Gospodarki Odpadami: – Nie zgadzamy się ze stanowiskiem KIGO. Kierunek zmian związanych z „in house” i zamysł jest taki, żeby prywatni przedsiębiorcy przestali istnieć. Bo w grę wchodzi przejęcie rynku od sektora prywatnego. A taki kierunek nam się nie podoba, ponieważ prowadzi do pełnego monopolu w gospodarowaniu odpadami – oponował W. Zińczuk. Jego zdaniem, ustawa „śmieciowa” nie jest zła i poza zmianami „czyszczącymi” nie wymaga większych poprawek. – Daje też gminie pełne możliwości kontroli, nadzorowania i karania – dodał.

– Pojęcie „in house” psuje nasze debaty, ale jeżeli w tym jednym punkcie nie ma zgody w całym środowisku, to, niestety, w ogóle nie może być zgody między nami. Trzeba sobie powiedzieć jasno, że jeżeli sektor prywatny zaakceptowałby „in house”, to niejako popełniłby harakiri – poparł W. Zińczuka prezes Matlak.

Problemy z planowaniem

Podczas spotkania w Warszawie zorganizowano również debatę podsumowującą ostatnie 12 miesięcy w gospodarce odpadami. – Jak po roku funkcjonowania w nowym systemie przedsiębiorcy oceniają swoją sytuację? Jest im lepiej czy gorzej? – pytał prowadzący dyskusję Tomasz Szymkowiak, dyrektor wydawnictw w firmie Abrys, która była partnerem spotkania w siedzibie KIG-u. Matlak: – Przedsiębiorcom prywatnym generalnie jest gorzej, i to zarówno tym, którzy wygrali, jak i przegrali przetargi – mówił D. Matlak. – Nie wiem, czy jest lepiej, czy gorzej, na pewno jest inaczej. Spodziewaliśmy się, że podobnie jak w zachodnich krajach, ci, którzy zainwestują, będą mieli lepiej. Te oczekiwania okazały się błędne. Jeśli chodzi o firmy komunalne, to znakomita część poradziła sobie w przetargach, niemniej ustawa powinna iść w takim kierunku, żeby stwarzać możliwości do inwestowania. I aby ci, którzy zdecydują się na to, mogli na tym rynku stabilnie funkcjonować. Bo obecna specyfika przetargów oznacza, że przegrana jest równoznaczna z praktycznym zniknięciem z rynku – uważa T. Uciński.

P. Szewczyk z Rady RIPOK starał się z kolei dostrzec plusy nowego systemu: – Na pewno jesteśmy w lepszej sytuacji, jeśli chodzi o środowisko. Mieszkańcy nie mają limitów, nie muszą więc spalać ani wozić śmieci do lasu. Problem przeniósł się jednak na wyższy pułap. W przypadku przetargów na odbiór i zagospodarowanie nie uwzględnia się już poziomu kubła, lecz śmieciarki.

Podczas debaty sporo gorzkich słów padło pod adresem samorządów, które, wg części przedsiębiorców, niezbyt przyłożyły się do organizacji nowego systemu. Samorządowców w obronę wziął jednak Andrzej Sobolak, prezes Zakładu Gospodarowania Odpadami Gać. – Padają zarzuty, że gminy, gdyby chciały, to pewne zadania wykonałby lepiej. Może by i chciały, ale nie miał ich kto tego nauczyć. I w efekcie mamy 2,5 tys. różnych systemów – mówił A. Sobolak.

Uczestnicy debaty krytykowali także zbyt częste zmiany prawa, jakie serwuje im ustawodawca, wskazując na mnogość projektów nowelizacji dopiero co uchwalonych przepisów. – Planowanie strategiczne to obecnie kluczowy problem dla przedsiębiorców, którzy nie wiedzą, jakie obrano kierunki rozwoju na najbliższe lata, skoro co kilka miesięcy szykuje się kolejne zmiany. Nie możemy żyć w ciągłym prowizorium – podkreślał.

Lech Bojarski
zastępca redaktor naczelnej Przeglądu Komunalnego

Artykuł ukazał się w lipcowym wydaniu Przeglądu Komunalnego